آب های زیرزمینی (groundwaters)
● فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
آب های زیرزمینی
تقسیم بندی سفره‌های آب زیرزمینی
تئوری های مربوط به منشأ آب های زیرزمینی
حالت های مختلف آب ها در قشر جامد زمین
خواص فیزیکی آب های زیرزمینی
ساختمان شیمیایی آب های زیرزمینی
مشکلات و آلودگی آبهای زیرزمینی
آبهای معدنی (Inorganic Water )
انواع آب های معدنی
کاهش چشمگیر سطح آب های زیرزمینی
پیامد ناگوار برداشت از آب های زیرزمینی
كاهش هفت متري سطح آب هاي زيرزميني ايران طي 15 سال گذشته
منابع
●چکيده
● آب های زیرزمینی (groundwaters):
آب زیرزمینی آبی است که در زیر سطح زمین ، درزه‌ها و فضاهای حفره‌ای را در صخره‌ها و رسوبات پر می‌کند. اکثر آبهای زیرزمینی بطور طبیعی خالص هستند.
● سفره آب زیرزمینی (groundwater Table):
سفره آب به لایه یا منطقه قابل نفوذی در زیر سطح زمین گفته می‌شود که آب در آن می‌تواند جریان یابد. سفره آب همچنین باید قابلیت آبدهی خوبی داشته باشد. سطح فوقانی سفره آب ، یا سطح ایستایی همواره افقی نیست و به‌طور طبیعی از منطقه تغذیه آن ، یعنی محل و منطقه‌ای که آب زیرزمینی را تامین می‌کند.
● تئوری های مربوط به منشأ آب های زیرزمینی :
برای منشأ آب های زیرزمینی تئوری های متعددی بیان گردیده است که از همه مهمتر تئوری نفوذ آب در زمین است . قسمت بزرگی از آبی که به صورت برف و باران به زمین می رسد در زمین نفوذ کرده و پس از برخورد با سنگ ها و طبقات غیر قابل نفوذ مخازن آب های زیرزمینی را می سازند . این تئوری اولین بار در قرن ۱۸ میلادی توسط یک نفر فیزیکدان فرانسوی به نام ماریوت عنوان گردیده و بعد توسط لومونوسوف مورد تایید واقع شد .
●آبهای معدنی ( Inorganic Water ):
آبهای معدنی ( Inorganic Water ) ، آبهایی هستند که در یک کیلوگرم آنها لااقل هزار میلی گرم نمک و یا ۲۵۰ میلی گرم انیدرید کربنیک آزاد موجود است.
●کاهش چشمگیر سطح آب های زیرزمینی:
به گفته کارشناسان طی سال های اخیر میزان برداشت از آب های زیرزمینی افزایش یافته و این عامل منجر به کاهش سطح آب های زیرزمینی و در نهایت خطر شوری آب و نشست خاک شده است.در همین رابطه رسول زرگر معاون سابق وزیر نیرو تاکید داشت برداشت آب از منابع زیرزمینی در کشور 68 میلیارد مترمکعب است که...
●كاهش هفت متري سطح آب هاي زيرزميني ايران طي 15 سال گذشته:
خبرگزاري فارس : نشريه نشنال جئوگرافيك طي گزارشي از بحران كم آبي در ايران اعلام كرد به دليل برداشت بي رويه طي 15 سال گذشته 5/7 متر از سطح آب هاي زيرزميني ايران كاسته شده است.
********************************************************************************************************
● آب های زیرزمینی (groundwaters):
آب زیرزمینی آبی است که در زیر سطح زمین ، درزه‌ها و فضاهای حفره‌ای را در صخره‌ها و رسوبات پر می‌کند. اکثر آبهای زیرزمینی بطور طبیعی خالص هستند. اکثر اوقات ، آبهای زیرزمینی سالها حتی قرنها قبل از مصرف دست نخورده باقی می‌مانند. بیش از ۹۰% آب آشامیدنی کل جهان از آب زیرزمینی است. مردم ما هر روز ۱۷۰۰ میلیارد لیتر آب مصرف می کنند. ۹۷% آبهای کره زمین درون اقیانوسها است و ۲% آن یخ زده است. ما آب مورد نیاز خود را از ۱% باقیمانده تهیه می‌کنیم که از یکی از دو منبع زیر بدست می اید: سطح زمین (رودخانه‌ها ، دریاچه‌ها و نهرها) و یا از آبهای زیرزمینی. امروز حدود ۱۱۷ میلیون نفر ، یعنی بیش از نیمی از جمعیت آمریکا متکی به آبهای زیرزمینی به عنوان منبع آب آشامیدنی هستند. جای تعجب نیست که کشف آلودگی آبهای زیرزمینی در تمام دنیا موجب بروز نگرانیهای شدیدی شده است.
● سفره آب زیرزمینی (groundwater Table):
سفره آب به لایه یا منطقه قابل نفوذی در زیر سطح زمین گفته می‌شود که آب در آن می‌تواند جریان یابد. سفره آب همچنین باید قابلیت آبدهی خوبی داشته باشد. سطح فوقانی سفره آب ، یا سطح ایستایی همواره افقی نیست و به‌طور طبیعی از منطقه تغذیه آن ، یعنی محل و منطقه‌ای که آب زیرزمینی را تامین می‌کند، به طرف محل تخلیه دارای شیب است. بطور کلی شکل سطح استیابی غالبا از شکل سطح زمین پیروی می‌کند. ولی برآمدگیهای آن هموارتر است. بنابراین ایستایی در نواحی پست در نزدیک سطح زمین و در تپه‌ها و کوه‌ها در عمق زیادتر قرار دارد. بطور معمول در مناطق پرباران و در دشتها سطح ایستایی بالا و در مناطق خشک و کوهستانی پایین است. در مناطق مرطوب سطح ایستایی ممکن است تا نزدیک سطح زمین بالا بیاید. در گودیهای چنین نقاطی ، ممکن است «آبگیر» و در صورت وجود پوشش گیاهی ، «باتلاق» بوجود اید. تغییرات ارتفاع سطح ایستایی را بر حسب زمان به صورت نمودارهایی به نام هیدروگراف نشان می‌دهند.سفره‌های دارای بازدهی قابل توجه اغلب در رسوبات ناپیوسته شنی و ماسه‌ای تشکیل می‌شوند. آبرفتها ، یعنی رسوباتی که توسط رودها در دره‌ها و دشتها برجای گذارده می‌شوند، معمولا سفره‌های آب زیرزمینی خوبی تشکیل می‌دهند. رسوبات رسی گرچه از تخلخل زیادی برخوردارند، ولی چون قابلیت نفوذ کمی دارند، با وجود حجم آب زیادی که ممکن است در خود ذخیره کرده‌باشند، سفره آب زیرزمینی تشکیل نمی‌دهند و به عنوان مواد غیر قابل نفوذ در نظر گرفته می‌شوند. در سنگهای متراکم نیز آب معمولا در نمونه‌هایی ایجاد می‌شود که از تخلخل ثانوی قابل توجه برخوردار باشند. در این میان بهترین سفره آبها معمولا در سنگهای آهکی درز و شکافدار ایجاد می‌شود.
● تقسیم بندی سفره‌های آب زیرزمینی:
▪ سفره‌های آزاد
در سفره‌های آزاد سطح ایستایی ، همان سطح فوقانی منطقه اشباع است. مقدار فشار در سطح ایستایی سفره‌های آزاد برابر فشار اتمسفر است. سطح ایستایی بسته به‌مقدار تغذیه یا تخلیه آن ، آزادانه نوسان می‌کند، زیرا لایه غیر قابل نفوذی در بالای ان قرار ندارد. حالت خاصی از سفره‌های آزاد «سفره‌های معلق» هستند. این سفره‌ها معمولا در داخل منطقه تهویه یا منطقه اشباع نشده خاک و در روی لایه‌های نفوذ ناپذیری که گسترش محدودی دارند، مثلا عدسیهای رسی ، تشکیل می‌شوند. از این سفره‌های مقدار کمی آب و آن هم بطور موقت می‌توان بدست آورد.
▪ سفره‌های تحت فشار
سفره‌های تحت فشار یا محصور یا آرتزین در محلی تشکیل می‌شود که آب زیرزمینی بوسیله لایه‌ای نسبتا نفوذناپذیر از بالا محدود شود و در نتیجه تحت فشاری بیش از اتمسفر است. علت آنکه در سفره‌های تحت فشار آب از محل خود بالاتر می‌اید آن است که محل تغذیه سفره ، یعنی منطقه‌ای که از طریق آن آب سفره تامین می‌شود، در ارتفاعی بالاتر از سطح فوقانی منطقه اشباع در محل حفر چاه قرار دارد.در سفره‌های تحت فشار به‌جای سطح ایستایی سطح پیرومتریک را در نظر می‌گیرند و آن عبارت از سطحی فرضی است که در هر منطقه با ارتفاع فشار هیدروستاتیک آب در سفره تحت فشار مطابقت دارد. به زبان ساده‌تر منظور سطحی است که اگر چاهی در هر نقطه از سفره تحت فشار حفر کنیم ارتفاع صعود یا فوران آب چاه را در آن نقطه نشان می‌دهد.
● تئوری های مربوط به منشأ آب های زیرزمینی :
برای منشأ آب های زیرزمینی تئوری های متعددی بیان گردیده است که از همه مهمتر تئوری نفوذ آب در زمین است . قسمت بزرگی از آبی که به صورت برف و باران به زمین می رسد در زمین نفوذ کرده و پس از برخورد با سنگ ها و طبقات غیر قابل نفوذ مخازن آب های زیرزمینی را می سازند . این تئوری اولین بار در قرن ۱۸ میلادی توسط یک نفر فیزیکدان فرانسوی به نام ماریوت عنوان گردیده و بعد توسط لومونوسوف مورد تایید واقع شد . با این توصیف که ترکیب شیمیایی این آب ها پس از نفوذ در زمین ثابت نمی ماندو بر حسب سنگی که در آن جریان یافته است تغییر می یابد . تئوری فوق مدتی مورد قبول واقع شد ولی در مورد آب هایی که در مناطق مختلف زیرزمینی محبوس بودند بدون این که در آنجا نزولات آسمانی قابل توجهی دیده شده باشد ، صادق نبود . لذا در اواخر قرن ۲۰ تئوری جدیدی توسط ولگر ارائه گردید . این تئوری منشأ آب های زیرزمینی را از طریق آب های نفوذی قابل قبول نمی داند بلکه تشکیل آن ها را از تراکم بخار آب موجود در هوا که در بین ذرات و خلل و فرج سنگ ها نفوذ می کند استنباط می نماید . بنابراین تئوری جدیدی به نام تئوری تراکم آب به وجود می اید . این تئوری به شدت از طرف اکثر دانشمندان انتقاد می شود و آن را غیر واقعی اعلام می دادند زیرا که بخار آب موجود در فضا به اندازه کافی نیست که بتواند مستقلاً منابع عظیمی از آب های زیرزمینی را تشکیل دهند .
در اوایل قرن ۲۰ تئوری دیگری به نام تئوری آب های ابتدایی توسط یک نفر دانشمند اتریشی به نام E- Suess ارائه داده می شود که از طرف بسیاری از آبشناسان استقبال می گردد . طبق این تئوری بخارها و گازهایی که از ماگما در اعماق زمین برمی خیزد با نزدیک شدن به سطح زمین متراکم شده و به صورت آب ابتدایی ظاهر می گردند . تجربیات کافی امروزه این نظریه را نیز رد می کند . بالاخره تئوری آب های فسیل مطرح می شود . تئوری مذبور آب های زیرزمینی نواحی عمیق را به باقی مانده آب های حوضه های قدیمی که در زیر رسوبات مدفون شده اند ربط می دهد . پس از اظهار نظر آبشناسان ممالک مختلف و بررسی تئوری های فوق ، قریب به اتفاق متخصصین تئوری اول یعنی تئوری آب های نفوذی را در مورد آب های زیرزمینی قابل قبول می دانند . نفوذ آب در زمین تا برخورد به قشرهای نفوذ ناپذیر ادامه می یابد . به محض این که آب ها به این قبیل لایه ها رسیدند و جریان آنها از هر طرف متوقف گردید در خلال حفره های سنگ ها جمع شده و سفره های آبدار و یا مخازن زیرزمینی آب را تشکیل می دهند .
چون غالباً در اعماق زمین طبقات نفوذ پذیر و غیر قابل نفوذ متناوباً قرار دارند ، لذا ممکن است در ناحیه ای از زیرزمین چندین سفره آبدار بر روی یکدیگر وجود داشته باشند . بالاترین سفره های آبدار زمین را که نزدیک به سطح زمین است و چاه های معمولی به آن می رسد سفره های آب سطحی و یا مخزن چاه ها می نامند و سفره های زیرین را آب های عمیق و مخصوصاً آن هایی که در اعماق زیادتر قرار دارند آب های محصور و یا سفره های محاط می خوانند . مخازن سطحی آب های زیرزمینی با تغییر نزولات و درجه گرمای بیرون بسیار تغییر می کند . به همین جهت مقدار آب چاه هایی که از این مخازن تغذیه می نمایند سریعاً کم و زیاد می شود .
در صورتیکه چاه های عمیق که از مخازنعمیق تر زمین ( منطقه اشباعی دائم ) آب می گیرند مقدار آبشان چندان تغییر نمی نماید . به علاوه از نظر بهداشت هم آب چاه های عمیق ( مخصوصاً در نواحی مسکونی ) پاک تر از آب چاه هایی است که به مخازن سطحی مربوط می شوند .عوارض خارجی سطح زمین باعث می شود که سطح ایستایی آب های زیرزمینی افقی نباشد . آنانکه در مجاورت دره ها که نیروی جذب سنگ های مخزن کمتر است و از مقاومت در مقابل مسیر جریان آب در داخل زمین کسر می شود سطح ایستایی پایین تر قرار می گیرد ، بدین ترتیب سطح ایستایی آب های زیرزمینی عموماً در کنار دره ها انحنا پیدا می کند و تحدب سطح مزبور به سمت بالا می رود .همانطوریکه برجستگی های سطح زمین باعث تقسیم آب های سطحی از یکدیگر است ، چین خوردگی لایه های غیر قابل نفوذ در اعماق زمین هم وسیله جدا بودن حوضه هایی از سفره های آبدار زیرزمین می گردد و باعث می شود تغییرات آب یک مخزن در مخزن مجاور مؤثر نباشد .
● حالت های مختلف آب ها در قشر جامد زمین:
قسمت عمده از آبی که بصورت برف و باران به زمین می رسد پس از نفوذ در زمین و رسیدن به طبقات زیرین کلیه درزها و شکاف ها و خلل و فرج بین ذرات سنگ ها را اشغال می نماید و پس از برخورد به سنگ های غیر قابل نفوذ مخازن آب های زیرزمینی را می سازد. آب های زیرزمینی به صورت زیر دیده می شوند :
▪ آب محبوس : آبی است که به وسیله نیروی چسبندگی مولکول ها در حجم سنگ نگاهداری می شود و این نیرو همیشه بزرگتر از نیروی ثقل است .
▪ آب آزاد : عبارت از مقدار آبی است که در داخل خلل و فرج و یا فضاهای آزاد سنگ ها تحت تأثیر نیروی ثقل جریان می یابد مشروط بر اینکه سنگ مزبور از آب اشباع شده باشد .
▪ آب اشباع : حداکثر مقدار آبی است که سنگ قابل نفوذ می تواند در خود نگاهدارد . آب های محبوس از نظر کانی شناسی و سنگ شناسی بسیار حائز اهمیت می باشند . در صورتیکه آب های آزاد چون در داخل سنگ ها جریان می یابند و یا ذخیره می شوند از نقطه نظر آب های زیرزمینی قابل توجه هستند .
پیشرفت اقتصاد و صنعت هر کشوری با مقدار آب های زیرزمینی رابطه مستقیم دارد بطوریکه آب مصرفی اکثر کارگاه های صنعتی بوسیله این آب ها تأمین می گردد.آب های زیرزمینی به علت داشتن عناصر مفید در فعل و انفعالات شیمیایی وارد می شوند . به علت خاصیت انحلال بعضی از مواد موجود در داخل سنگ ها از قبیل سنگ طعام و آهک و غیره را به حالت محلول در می آورند و بدین نحو تغییراتی در ترکیب و ساختمان سنگ روی می دهد.با داشتن قدرت حمل و رسوب گذاری تشکیلاتی از کانی های مفید را در زمین ایجاد می نمایند مانند معادن مس ، منگنز ، کربنات ژیپس و غیره . آب های زیرزمینی در تشکیل گازهای کانی ساز مخصوصاً مخازن آب های گرم و معدنی در عمل دگرگونی سنگ ها بسیار مؤثر هستند .
● خواص فیزیکی آب های زیرزمینی:
خواص فیزیکی آب های زیرزمینی شامل زلالیت ، رنگ ، بو ،طعم و درجه حرارت است که در ذیل به طور خلاصه به هر یک می پردازیم :
▪ زلالیت : آب های طبیعی به دو حالت صاف ( زلال ) و در ( تیره ) یافت می شوند . آب موقعی کدر است که مقدار مواد معدنی و یا سایر مواد معلق در آن وجود داشته باشند . بنابراین کم و یا زیاد بودن مواد فوق در شدت تیرگی آب بسیار مؤثر است.
▪ رنگ : آب آشامیدنی معمولاً بی رنگ است ولی در محیط های وسیع به رنگ آبی دیده می شود . رنگ آب های زیرزمینی به علت وجود مواد خارجی تغییر می کند . املاح آهن و یا هیدروژن سولفوره آب را به ترتیب به رنگ های قرمز و آبی درمی آورند . آب هایی که دارای ترکیبات منگنز هستند سیاه رنگ است در صورتی که آب باتلاق ها به علت زیاد بودن اسید هومیک زرد رنگ است .
▪ بو: به طور کلی آب های زیرزمینی بدون بو هستند . وجود بوی مخصوص در آب نماینده این است که آب مزبور به وسیله چاه های مختلف تغذیه می شود و یا اینکه در آن بعضی از مواد شیمیایی داخل گردیده است .مثلاً بوی گندیده بعضی از آنها مربوط به اسید هومیک است
▪ طعم یا مزه: طعم آب بسته به ترکیب مواد مختلفی است که در آن محلول هستند . اگر مقدار کلرورها ( نمک طعام و غیره ) آن حدود ۳۰۰ میلی گرم در لیتر باشد مزه شور دارد . چنانکه مقدار سولفات های محلول در آن از ۴۰۰ تا ۴۵۰ میلی گرم در لیتر برسد مزه کاملاً تلخ می دهد . اگر ازمناطقی که ژیزمان های سولفوره دارند عبور کند مزه اسید به خود می گیرد . بنابراین مقدار مواد محلول و نوع بستری که آب در آن جریان می یابد و یا ذخیره می شود در طعم آن مؤثر است .
▪ حرارت: درجه حرارت آب های زیرزمینی با عمق سفره ، وجود کانون آتشفشانی و موقعیت جغرافیایی محل فرق می کند . لذا از روی درجه حرارت می توان آنها را به چند دسته به شرح زیر تقسیم کرد :
- آب خیلی سرد ( حداکثر تا ۵ درجه سانتی گراد)
- آب سرد ( ۱۰ درجه سانتی گراد )
- آب نسبتاً ملایم ( ۱۸ درجه سانتی گراد)
- آب ملایم ( ۲۵ درجه سانتی گراد )
- آب ولرم ( ۳۷ درجه سانتی گراد)
- آب گرم ( بالاتر از ۴۰ درجه سانتی گراد)
درجه حرارت آب در اثر نمک یا گازهای محلول در آن تغییر می نماید .
● ساختمان شیمیایی آب های زیرزمینی:
بطوریکه می دانیم آب از یون های هیدروژن H+ و هیدروکسیل OH- ترکیب یافته و مقدار یون های مزبور در آب معمولی در درجه حرارت معین ثابت است . چنانکه مقدار هر یک از این یون ها تغییر یابد آب حالت اسیدی ( یون هیدروژن زیادتر ) و یا حالت قلیایی ( هیدروکسیل بیشتر ) به خود می گیرد.از نظر PH آب را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
- آب های خنثی که PH آنها در حدود ۷ است
- آب های اسیدی که PH آنها کمتر از ۷ است .
- آب های قلیایی که PH آنها بیشتر از ۷ است .
به طورکلی ساختمان شیمیایی آب های زیرزمینی بر حسب مصارف مختلف فرق می کند.ساختمان شیمیایی آب آشامیدنی غیر از ساختمان شیمیایی آب است که در صنعت از آن استفاده می شود . بنابراین در استخراج و بهره برداری از آب های زیرزمینی می بایست شرایط زمین شناسی و هیدرولوژیکی محل مورد نظر کاملاً بررسی و مطالعه گردد.اگر از آب های زیرزمینی برای تأمین مصارف شهری مخصوصاً آشامیدن بهره برداری نماید باید دقت شود که آب مزبور به وسیله مواد آلی و یا سایر مواد زیان آور آلوده نگردد . اصطلاح سنگینی آب هم در مقوله ساختمان شیمیایی آب مطرح می شود . آب موقعی سنگین است که دارای کلسیم ( Ca ) و منیزیم ( Mg ) باشد . معمولاً هر ۵ میلی گرم کربنات کلسیم محلول در یک لیتر آب را یک درجه سختی می نماید.سنگینی تمام آب های طبیعی ممکن است منوط به وجود بیکربنات ها ، سولفات ها ،کلرورها یا نیترات های کلسیم و منیزیم و آهن و یا عناصر معدنی دیگر باشد . ایجاد فلس های نامحلول روی دیواره مخازن و قشر سفید ابری در لیوان مربوط به سنگینی آب است .
مشکلات و آلودگی آبهای زیرزمینی:
به دلیل عدم شناخت صحیح و یا عدم درک میزان آسیب پذیری سریع آبهای زیرزمینی ، سهل‌انگاری های زیادی صورت گرفته است. اجازه داده‌ایم که بنزین و سایر مایعات مضر از مخازی زیرزمینی به درون سفره‌های آبهای زیرزمینی نفوذ کند. آلاینده‌ها ، از محلهای دفن زباله یا سیستم های فاضلاب که بطور غلطی ساخته شده‌اند، به داخل آن تراوش میکنند. آبهای زیرزمینی از طریق زهاب حاصله از مزارع کشاورزی کود داده شده و مناطق صنعتی ، آلوده می‌شوند. صاحبان خانه‌ها با ریختن مواد شیمیایی به داخل فاضلاب یا روی زمین ، آبهای زیرزمینی را آلوده میکنند.
●آبهای معدنی ( Inorganic Water )
آبهای معدنی ( Inorganic Water ) ، آبهایی هستند که در یک کیلوگرم آنها لااقل هزار میلی گرم نمک و یا ۲۵۰ میلی گرم انیدرید کربنیک آزاد موجود است.
آبهای معدنی ، از چشمه‌های طبیعی یا چشمه‌هایی که مصنوعا ایجاد کرده‌اند، جریان دارند و آنها را در همان سرچشمه در ظرف مخصوصی پر میکنند و برای مصرف حمل می‌نمایند. آب چشمه‌ها بطور کلی دارای نمکهایی هستند که در موقع عبور آب از سطح زمین در آن حل شده ولی آب مقطر فاقد این نمکهاست. مقدار این نمکها در آبهای معدنی بمراتب زیادتر و لااقل به یک در هزار می‌رسد.
الف) ترکیبات آب معدنی
در آب معدنی ترکیباتی مانند نمکهای ید و ترکیبات آرسنیک و ترکیبات گوگرددار و مواد رادیواکتیو و نظیر آنها وجود دارد که در آب معمولی نیست. از آنجائیکه ترکیبات قشر زمین در نقاط مختلف ، متفاوت می‌باشد، مسلم است که ترکیبات آبهای معدنی هم فرق می‌کند. مثلا در یک آب معدنی مقدار کلرور سدیم زیادتر و در آب معدنی دیگر مقدار آهک زیادتر است.
ب) طبقه بندی آبهای معدنی
آبهای معدنی را از روی اینکه چه ترکیبی بیشتر در آن وجود دارد طبقه بندی کرده‌اند.
ج) آبهای معدنی اسیدی
این آبها باید لااقل در یک لیتر ، یک گرم انیدرید کربنیک طبیعی آزاد محلول داشته باشد.
▪ سرچشمه‌ها: مهمترین چشمه‌های انیدرید کربنیک‌دار در آلمان ، چشمه‌های مارین‌باد و چشمه زائربرون در هارتی و غیره می‌باشد. در ایران هم آب ترش راه رشت و آب علی از چشمه‌های مهم می‌باشد. چشمه‌های قلیایی که دارای قسمت اعظم از کربنات سدیم می‌باشند، معروفترینشان ، چشمه‌های سالسبرون در آلمان و ویشی__ در فرانسه می‌باشد.
▪ فواید آن برای بدن : انیدرید کربنیک محلول در آب موجب تسریع حرکت دودی‌شکل روده می‌گردد و مقدار عصاره‌هایی که در روده ریخته می‌شود را زیادتر می‌کند. در نتیجه ، هضم غذا تسریع می‌شود. همچنین موجب زیاد شدن اسید کلریدریکی که در معده تولید می‌شود، می‌گردد و اثر اشتها آور دارد. آبهای قلیایی نیز فعالیت معده را زیاد میکنند و اسید معده را از بین می‌برند و در معالجه درد مفاصل مؤثرند.
● آبهای معدنی سولفات سدیم‌دار
آب این چشمه‌ها دارای سولفات سدیم می‌باشند، ولی علاوه بر آن ، اغلب کلرور سدیم و بیکربنات سدیم هم دارد.
▪ سرچشمه‌ها: مهمترین چشمه‌های سولفات سدیم‌دار چشمه مارین‌باد و چشمه الستر در ساکسن و غیره در آلمان می‌باشد.
● آب چشمه‌های تلخ
مهمترین ماده شیمیایی که در آب این چشمه‌ها موجود است و موجب تلخی مزه آنها می‌گردد، سولفات منیزیم می‌باشد، اما علاوه بر سولفات منیزیم ، اکثرا سولفات سدیم و کلرور سدیم هم در آنها وجود دارد.
▪ سرچشمه‌ها : مهمترین چشمه‌های تلخ در آلمان می‌باشند. چشمه فریدریک هال در ماینینگن و چشمه مدکنت هایم در ورتنبرگ است.
▪ فواید آن برای بدن : آبهای تلخ اثرات خوبی در برطرف کردن یبوست و چاقی دارند. آشامیدن آب این چشمه‌ها برای اشخاص ضعیف و کم خون و مسلول و نظیر اینها خوب نیست.
● چشمه‌های کلرور سدیم
در آب این چشمه‌ها بیش از یک گرم املاح در لیتر موجود است و بیشتر این املاح نیز کلرور سدیم می‌باشد.
▪ سرچشمه‌ها : چشمه‌های کیسینگن و نوی‌هاس واقع در آلمان از مهمترین چشمه‌ها می‌باشند.
▪ فواید آن برای بدن : اشخاصی که مبتلا به سو هاضمه و یا چاقی زیاد می‌باشند و یا دستگاه تنفسی آنها خوب کار نکند، بر اثر آشامیدن این آبها بهتر می‌شوند.
● آبهای آهندار
آبهایی که در یک لیتر آب آنها بیش از ده میلی گرم آهن به حالت محلول موجود باشد، از آنجائی که آبهای آهنی زود تجزیه و آهن آنها ته نشین می‌شود. معمولا در همان سرچشمه آنرا می‌آشامند.
▪ سرچشمه‌ها : نمونه‌ای از چشمه‌های آهندار در ایران آب گرم محلات است. مهمترین چشمه‌های آهنی در آلمان چشمه‌های پیرمونت و چشمه شوالباخ و چشمه الکسی باد و غیره می‌باشد.
▪ فواید آن برای بدن : آبهای آهندار برای درمان کم خونی بسیار مفید می‌باشد.
● آبهای گوگردی
این آبها دارای هیدروژن سولفوره آزاد و یا هیدروسولفور و یا هر دوی اینها می‌باشند ( بوی هیدروژن سولفوره ، شبیه بوی تخم مرغ گندیده است )
▪ سرچشمه‌ها : آبهای گوگردی در اسک لاشاپل ( آخن ـ آلمان ) همچنین در بادن نزدیک وینه و در اکس لبن هم موجود است. در ایران نیز آب اسک ، نمونه‌ای از آبهای گوگردی است.
▪ فواید آن برای بدن : آبهای گوگردی در درمان روماتیسم و امراض جلدی و مسمومیتهای فلزی تجویز می‌شود.
● آبهای آهك دار
این آبها دارای نمکهایی هستند که قسمت اعظم آنها کربنات اسید کلسیم و کربنات اسید منیزیم و گچ و انیدرید کربنیک می‌باشد.
▪ سرچشمه‌ها : در آلمان چشمه‌های آن در ویلدونگن و وایسن بورگ و محلهای دیگر واقع می‌باشد. در ایران آب گرم راه همدان نمونه‌ای از آبهای آهکدار می‌باشد.
▪ فواید آن برای بدن : آبهای آهکدار در درمان نارسایی کلیه و درمان نارحتی اعصاب و درمان اگزمای پوست و غیره توصیه شده‌اند.
● چشمه‌های آرسنیک دار
این چشمه‌ها دارای مقدار جزئی آرسنیک هستند که بعلت کمی مقدار اثر کشندگی ندارد بکله بطور کلی برای تقویت بکار می‌رود.
▪ سرچشمه‌ها : محل این چشمه‌های دورک هایمر ماکس کول واقع در آلمان و چشمه لویکو واقع در شمال ایتالیا می‌باشد.
▪ فواید آن برای بدن : آشامیدن آب این چشمه‌ها برای رفع کم خونی و ضعف ناشی از کمی غذا و غیره مفید است.
● آبهای یددار
آب این چشمه‌ها را بیشتر برای آشامیدن و نه حمام گرفتن مصرف میکنند و ید موجود در آنها ، هم دستگاه گوارش و هم غدد گلو را تحریک به کار و ترشح می‌کند.
● کاهش چشمگیر سطح آب های زیرزمینی
به گفته کارشناسان طی سال های اخیر میزان برداشت از آب های زیرزمینی افزایش یافته و این عامل منجر به کاهش سطح آب های زیرزمینی و در نهایت خطر شوری آب و نشست خاک شده است.در همین رابطه رسول زرگر معاون سابق وزیر نیرو تاکید داشت برداشت آب از منابع زیرزمینی در کشور 68 میلیارد مترمکعب است که شش میلیارد مترمکعب از این میزان برداشت مازاد محسوب می شود. به گفته کارشناسان به دلیل بروز خشکسالی در کشور میزان برداشت مازاد از منابع آب های زیرزمینی 50 درصد نسبت به سال های گذشته افزایش یافته است. در عین حال وزارت نیرو بر اساس برنامه چهارم توسعه موظف است در طول پنج سال 25 درصد یعنی معادل 5/1 میلیارد مترمکعب از اضافه برداشت منابع آب های زیرزمینی را جبران کند که در طول دو سال گذشته یک میلیارد مترمکعب آن جبران شده اما به دلیل خشکسالی نیم میلیارد مترمکعب آن هنوز محقق نشده است. در عین حال طبق بررسی های یک موسسه تحقیقاتی آلمانی، سطح آب های ایران در سفره های زیرزمینی طی 15 سال اخیر سالانه به طور متوسط با 5/1 فوت معادل نیم متر با کاهش همراه بوده است. طبق بررسی های این موسسه، تقاضای سیری ناپذیر مصرف آب در ایران موجب شده سطح آب سفره های زیرزمینی این کشور با سرعتی بیش از استانداردهای جهانی کاهش یابد.
● برداشت مازاد شش میلیارد مترمکعبی
چندی پیش رسول زرگر معاون سابق وزیر نیرو در امور آب و آبفا در این باره گفته بود: «برداشت مازاد از آب های زیرزمینی علاوه بر ایجاد آلودگی های منابع آب زیرزمینی، موجب ورود آب شور به آب شیرین خواهد شد.»
زرگر با بیان این که «منابع آب زیرزمینی به دو بخش استاتیک و دینامیک تقسیم می شود»، اظهار کرد: «منابع آب استاتیک آب هایی است که صدها سال مانده و ذخیره می شود و حق برداشت از آن وجود ندارد و منابع آب دینامیکی نیز مربوط به آب هایی است که در طول سال برداشت می شود.»
وی افزود: «در حال حاضر 55 درصد مصرف آب کشور از منابع آب زیرزمینی، 62 میلیارد متر مکعب است که متاسفانه این برداشت ها با شش میلیارد متر مکعب مازاد به 68 میلیارد متر مکعب رسیده است.»
زرگر خاطرنشان کرد: «در طول دو سال گذشته در ادامه اقدامات کنترل و حفاظت از منابع آب زیرزمینی امکان برداشت مازاد آب در برخی مناطق به جز برای شرب، ممنوعه اعلام شد.»
وی تصریح کرد: «در مناطقی که چاه های غیرمجاز حفر شده و برداشت های قابل توجهی را انجام می دهند، از شش میلیارد متر مکعب برداشت مازاد 5/3 میلیارد مترمکعب مربوط به چاه های غیرمجاز می شود.»
● کاهش سالانه نیم متر از سطح آب های زیرزمینی ایران
در عین حال «نشریه نشنال جغرافیک» در گزارشی بر کاهش سالانه نیم متر از سطح سفره های آب زیر زمینی ایران تاکید کرده که در این گزارش آمده است سطح آب های ایران در سفره های زیر زمینی طی 15 سال اخیر سالانه به طور متوسط با 5/1 فوت معادل نیم متر کاهش همراه بوده است. مشاهدات ماهواره ای مرکز تحقیقات زمین شناسی در شهر «پتسدام» آلمان و مقایسه این مشاهدات با عکس های تهیه شده در سال 1997 نشان می دهد برداشت زیاد آب از سفره های زیرزمینی موجب رویارویی ایران با وضعیت دشواری در سیستم آب آشامیدنی کشور شده است. طبق این گزارش از آنجا که بخش اعظم مناطق ایران گرم و خشک است و تنها 10 درصد کشور از بارش کافی برای رفع تقاضای مصرف برخوردار است اغلب از آب های زیر زمینی برای تامین آب کشور استفاده می شود.
طبق آمار این موسسه هم اکنون 50 درصد مصرف آب کشور از مخازنزیر زمینی تامین می شود.
طبق این گزارش افزایش جمعیت به همراه رشد اقتصادی و رشد صنایع و کشاورزی در ایران موجب افزایش تقاضای مصرف آب در کشور و افزایش برداشت های زیاد از مخازن آب زیرزمینی شده است. این در حالی است که برای تغذیه مجدد یک سفره زیرزمینی به هزاران سال زمان نیاز است. طبق مشاهدات راداری ماهواره ای بین سال های 1971 تا 2001 سطح آب های زیرزمینی در این کشور 50 فوت معادل 15 متر کاهش یافته است. رونالد برگمان یکی از استادان دانشگاه کالیفرنیا در این باره گفت: «مشابه آنچه هم اکنون در ایران در حال وقوع است طی قرن 20 در بخشی از ایالت سان فرانسیسکو به وقوع پیوست که با واردات آب از کوه های «نوادا» این مشکل حل شد.» وی افزود: «ایران نیز می تواند با یک چنین راه حلی مشکل تامین آب خود را حل کند که البته علاوه بر این راهکار، کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی صنایع و مصارف خانگی نیز می تواند گزینه دیگری برای حل این بحران باشد.»
●پیامد ناگوار برداشت از آب های زیرزمینی
ناصر رستم افشار کارشناس ارشد مدیریت منابع آب در گفت وگو با «سرمایه» دراین باره می گوید: «سالانه مقدار زیادی از ذخایر منابع آبی کشور به دلیل برداشت بیش از حد کاهش می یابد که این عوامل منجر شده هم اکنون بسیاری از دشت ها به وضعیت بحرانی برسند و بیلان آب شان منفی شود.»
وی ادامه برداشت از آب های زیرزمینی را بدون برنامه و تدبیر بسیار خطرناک دانست و هشدار داد: «با ادامه برداشت از دشت ها، ذخیره آب های زیرزمینی کشور به زودی به اتمام خواهد رسید و مردم کشور را با مشکل جدی مواجه خواهد کرد همانطور که هم اکنون به دلیل اتمام آب برخی از چاه ها به دلیل خشکسالی بسیاری از استان ها با نبود آب مواجه شدند.»
وی پیشنهاد کرد: «بر اساس برنامه عمل کردن، توقف برداشت آب از دشت های ممنوعه و اجرای طرح های تغذیه مصنوعی در این دشت ها می تواند به عنوان راهکارهای مهمی در این خصوص تلقی شود.»
رستم افشار در ادامه خاطرنشان کرد: «برداشت بیش از اندازه از ذخایر آب های زیرزمینی باعث دگرگونی دریافت خاک و در نهایت به هم خوردن قدرت پایداری خاک و نشست لایه های مختلف آن می شود.»
وی افزود: «این عامل در نهایت منجر به خرابی ساختمان های تجاری و مسکونی می شود که خطرات مالی و جانی را به دنبال خواهد داشت.»
این استاد دانشگاه صنعت آب و برق متذکر شد: «همچنین پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی می تواند خطر شورشدن و بی کیفیت شدن آب های شیرین را در پی داشته باشد، چرا که با پایین رفتن سطح آب های شیرین زیرزمینی خطر حمله آب شور به سمت آب شیرین به وجود خواهد آمد.»
● برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی
از سوی دیگر محمد درویش محقق مسائل زیست محیطی دراین باره می گوید: «منفی بودن تراز 67 درصد آبخوان های کشور و عملکرد رو به نقصان میزان تخلیه از واحد چاه که در فاصله سال های 1355 تا 1379 حدود 44 درصد کاهش را نشان می دهد از عوارض مشهود بیابان زایی به حساب می آید و نشست زمین نیز یکی دیگر از این شناسه ها و نمودی بر کمبود آب و افت سفره های آب زیرزمینی است.»
به گفته او تنها در مناطق کرمان، رفسنجان، سیرجان، نهاوند و زرند، در اثر برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و افت سطح آب که مقدار آن را در سطح استان 86 سانتیمتر در سال اعلام کرده اند به طور متوسط سالی 10 سانتیمتر زمین نشست می کند؛ در دشت مشهد این رقم 20 سانتیمتر گزارش شده است. افت سالانه سطح آب نیز در این دشت 8/1 متر و در دشت یزد یک متر گزارش شده است که در واقع گواه دیگری بر علت نشست زمین در این مناطق به شمار می روند.»
● كاهش هفت متري سطح آب هاي زيرزميني ايران طي 15 سال گذشته.
به گزارش خبرگزاري فارس به نقل از پايگاه نشنال جئوگرافيك ، رشد چشمگير تقاضا و مصرف آب كه موجب شده تا ميزان بهره برداري و استحصال از منابع آبي زيرزميني ايران بيشتر و سريع تر از تجديد و احياي آنها شود ، خسارات زيادي را به زمينهاي كشاورزي اين كشور وارد كرده است .
بر اساس برآوردهاي آماري سطح آبهاي زير زميني ايران طي 15 سال اخير به طور ميانگين هر سال نيم متر كاهش داشته است . با پايين رفتن سطح آب ، خاك و زمين هاي كشاورزي حامي خود را از دست داده و اين مساله موجب افزايش رانش زمين و نشست آن شده است . مشاهدات رادارهاي فضايي جدي بودن اين مشكل در ايران را نشان مي دهد .
با توجه به مقايسه عكسهاي ماهواره اي سطح زمين و ميزان منابع آبي زير زميني بين سالهاي 1997 تا كنون ، جدي بودن مشكل پايين رفتن منابع آبي و افزايش رانش و نشست زمين به خوبي نمايان است . اكثر مناطق ايران خشك است و تنها 10 درصد كشور، باران كافي براي تامين تقاضا را دريافت مي كند . مابقي مناطق ايران براي تامين تقاضاي آب خود نيازمند منابع آبي زيرزميني هستند .
يك كارشناس نشريه نشنال جئوگرافيك مي گويد : حدود 50 درصد آب مورد نياز ايران از طريق سفره هاي زير زميني تامين مي شود . رشد جمعيت به همراه توسعه اقتصادي در بخشهاي صنعت و كشاورزي موجب رشد فزاينده تقاضاي آب در ايران شده است . ولي ذخاير آبهاي زير زميني قادر به تامين تقاضاي آب ايران نيست .
وي افزود: زمينهاي كشاورزي براي كشت پسته در رفسنجان بيشترين آسيب را از كاهش منابع آبي زير زميني و رانش و نشست زمين ديده است .
يك استاد دانشگاه ايران نيز گفت : كشاورزان هر سال مجبورند چاههاي عميق تري حفر كنند. مناطق شهري مثل تهران نيز به شدت از نشست زمين زيان ديده است .
بر اساس اين گزارش نشست زمين و تضعيف خاك خشك ، آسيبهاي وقوع زلزله احتمالي در تهران يا ساير مناطق شهري ايران را به شدت افزايش داده است .
منابع..................................
دانشنامه رشد
www.zaminbank.blogfa.com
سایت جامع علمی داکفا
**با تشكر از دو
تبادل
لینک هوشمند
